KAFFEKANTATE: John Hersey

Cualquier plumilla lo sabe: si el director te llama a su despacho, no será para acariciarte el lomo, menos aún para ofrecerte un aumento de sueldo. Así que Mike Dolan va camino de la bronca rumiando el alegato en su defensa que no pronunciará, “pensando que era una vergüenza que ningún periódico tuviera agallas y deseando haber vivido en los días de Dana y Greeley, en los que un periódico era un periódico y se llamaba ‘hijos de puta’ a los hijos de puta y al diablo con las consecuencias. Le hubiera encantado ser uno de aquellos reporteros de los viejos tiempos. No como ahora, con el país repleto de esos pequeños Hearsts y MacFaddens”. El problema de Dolan es el mismo que el de todos los periodistas: no tenemos memoria, solo nostalgia. La cabrona de la nostalgia nos hace añorar hoy el sombrero de los reporteros de los años 30, fetiche de los viejos y felices tiempos del periodismo; los de la quinta del sombrero, la de Dolan, soñaban con tener un editor patilludo como Greeley; los cronistas de 1850 querrían haber sido uno de los primeros escribidores de gacetas, y estos, a su vez, debieron de envidiar los gloriosos días del mismísimo Mercurio que, en horas bajas, maldecía su trabajo, absolutamente consumido por la nostalgia de un futuro en el que los mensajeros habrían de carretear noticias para otros jefes que no fueran las divinidades del panteón.

La nostalgia es una fullera sentimental y peligrosa. Por creer sus mentiras Mike Dolan terminó como terminó. Su designio estaba sugerido ya en la portada de la novela de Horace McCoy: Los sudarios no tienen bolsillos (Akal, 2009). ¿Pero quién querría nublar el sol de una tarde de verano con la lectura de una novela negra negrísima sobre la profesión? ¿Quién arruinar la indolencia estival con Manuel Ciges Aparicio: “El periódico tiene un pecado original, y no hay Bautista que de él pueda limpiarlo”? No, Ciges Aparicio –Del periódico y de la política. El libro de la decadencia (Renacimiento, 2011)–, recordándonos nuestra irredenta condición, no es para estos días. Más impertinente aún resultará Papel mojado (Debate, 2013), la crónica de Mongolia sobre los corruptos cambalaches de todos esos Hearsts y MacFaddens castizos: los Cebrianes, Roures, Pedrojotas, Antichs y Godós. El verano nos da su venia para esquivar todas esas lecturas que arramblarían con nuestra ingenuidad, que impugnarían la desmemoriada nostalgia y la desinformada esperanza. La instigación veraniega es a pensar que si es cierto lo que dicen los profetas del apocalipsis, que no tenemos futuro, al menos, nuestro desahuciado espíritu siempre podrá cobijarse en el pasado.

Seguir leyendo en Jot Down

Os xornais aliméntanse da curiosa superstición de que todos os días ocorre algo novo", din que dixo Borges. Quedaba curto. A exacerbación alcanzada por ese prexuízo provoca que o periodismo adoite atribuírlle rango histórico a case calquera miudeza. A inflación é tal que raia no exceso sensacionalista e, ó cabo, os lectores, que gustan de saber das novidades, sexan verdadeiras ou insignificantes, pero que tamén aspiran a non vivir no sobresalto dun encadeamento perpetuo de fitos dignos de pasar ós libros de Historia, resultan vacinados. Claro que non sempre a Historia está de vacacións e, de cando en vez, antóllase interromper a sucesión máis ou menos monótona de días e escribir unhas poucas liñas. Daquela, é inútil reclamar paciencia: os xornalistas devecen por escribir o primeiro borrador da Historia e os lectores, por coñecelo. Só os xornalistas máis intelixentes saberán que non é preciso botar man de descomedidos adxectivos para pór de relevo a importancia presente e futura dalgún acontecemento e só os lectores máis avezados se decataran, inda sen o requirimento de floreos paroleiros nin alardes tipográficos, que o asunto reviste a transcendencia que chamará a atención dos historiadores, que comparecerán no seu momento sen necesidade de seren convocados.

Non esixía perspicacia profesional advertir de que o sucedido en dúas cidades xaponesas a comezos do mes de agosto de 1945 ía ser obxecto do futuro relato dos historiadores. O día 6, Hiroshima, e o día 9, Nagasaki, sufriron o bombardeo atómico ordenado polo presidente dos Estados Unidos Harry Truman. O 14 de agosto, o emperador Hirohito accedeu á capitulación, que foi asinada o 2 de setembro a bordo do acoirazado Missouri, ancorado na baía de Tokio. Estaban presentes centos de xornalistas de todo o mundo, sabedores de que aquel acto era a consecuencia do poder aniquilador do uranio e do plutonio. Pero das dimensións reais dese poder e dos efectos das radicacións ninguén que non estivera en Hiroshima e Nagasaki, ningún forasteiro, nin sequera o exército estadounidense, sabía nada, porque ninguén entrara naquelas dúas cidades case un mes despois do xenocidio atómico.

A guerra podía ter rematado, pero a censura non. En efecto, o xeneral Douglas MacArthur mantiña, cando xa non había xustificación militar que servira de coartada, a imposición ós informadores de obter un nihil obstat para publicar as súas crónicas, a prohibición de achegarse a Hiroshima e Nagasaki e a teimosía en conducilos ben lonxe das cidades nas que se decidira a guerra, levándoos da man nunha expedición oficial ata os campos de prisioneiros do norte de Xapón. Esta última invitación foi aceptada por case todos os xornalistas. O estadounidense George Weller estivo entre os poucos que a refugou: "Sentía que ser conducido coma gando cara ó norte, lonxe de Hiroshima e Nagasaki, para rumiar máis forraxe sobre ‘que animais son os xaponeses’ e ‘Jimmy semella máis delgado’ non era o xeito correcto de rematar esta guerra". Quen isto escribiu burlou todas as prohibicións e conseguiu chegar a Nagasaki, onde escribiu, entre os días 6 e 9 de setembro, os primeiros partes nos que un xornalista occidental relataba os efectos da bomba atómica na cidade.

Como describir as escenas que ofrecía Nagasaki e que nada tiñan que ver co que o veterano reporteiro de guerra xa coñecía? Como se constrúe o relato sobre Nagasaki antes de que o nome da cidade adquira o significado e connotacións que hoxe evoca? Como redactar a crónica de Nagasaki cando a Historia está pendente de ser escrita? Algunhas respostas estaban nos textos de Weller e que nunca foron publicados pola prensa. MacArthur "seguía xogando –dixo Weller– cos meus Nagasakis, enviándoos cos seus golpes ó caixón de enriba da sección ‘arquivar e esquecer’". Sesenta anos despois, o fillo do xornalista atopou entre os papeis do seu pai copias daquelas crónicas sentenciadas pola censura e que mesmo o seu autor daba por desaparecidas. Agora a editorial Crítica acaba de publicalas baixo o título Nagasaki. Las crónicas destruidas por MacArthur.

Nos mesmos días que Weller redactaba crónicas destinadas ó cesto do lixo, The New York Times publicaba un texto de William L. Laurence no que se falaba da "beleza digna de contemplación" do lanzamento de Fat Boy sobre Nagasaki e aqueloutro que proclamaba dende o mesmo titular que non había radioactividade en Hiroshima. A rentes do chan, Weller non aprecia beleza ningunha nunha cidade en ruínas, nos incendios inda sen sufocar, na cremación de cadáveres e na que el chama "enfermidade X", provocada pola bomba atómica e que continuaba segando vidas ante a impotencia dos médicos que agardan inxenuamente a chegada do estadounidenses por se traen un remedio. Malia todo isto, Weller di que "a atmosfera non é exactamente dolorosa; Nagasaki non pode describirse como unha cidade de mortos". Así, cómpre avisar que o relato de Weller é ben distinto á reportaxe de Wilfred Burchett, o primeiro xornalista occidental que entrou en Hiroshima, e que foi publicada polo London Daily Express o 5 de setembro. Burchett, a diferenza de Weller, ve antes que a cidade destruída as mortes misteriosas e horribles provocadas polo que chama, desbotando calquera eufemismo, a "praga atómica". Weller dixo sentir "compaixón, pero non remorsos; o exército xaponés curárame diso" e confesou a súa incomodidade ante a pregunta implícita que lle dirixían os seus entrevistados en Nagasaki: "Pensa vostede escribir que Norteamérica fixo algo inhumano ó lanzar esta arma contra Xapón?". Pola contra, a postura que adopta Burchett é clara: "Escribo isto o máis desapaixonadamente que poido, coa esperanza de que sirva de advertencia ó mundo". Weller chegaría a dicir que procuraba ás toas algo grande e magnífico como o que varios meses máis tarde fixo John Hersey para New Yorker, onde apareceu a súa longa reportaxe sobre Hiroshima e que hoxe e aquí podemos ler nunha edición do 2002 de Turner. Puido dicilo mentres os seus escritos formaban parte da lenda. Unha vez rescatados, non resisten a comparación co texto de Hersey. Non se trata só dunha cuestión formal ou de estilo, que tamén, porque Weller estaba obrigado a escribir do xeito sincopado que esixía a eficacia das transmisións telegráficas. É, sobre todo, polo punto de vista: o de Weller, en realidade, adoece da presuntuosa vaidade de quen se sabe a primeira testemuña occidental do acontecido en Nagasaki; Hersey faise invisible na súa reportaxe no convencemento de que a única voz que paga a pena oír é a das vítimas.

No seu clásico estudo sobre os correspondentes de guerra, Phillip Knightley escribiu que na euforia do triunfo aliado se chegou a afirmar que a II Guerra Mundial fora a que contou con mellor información da Historia. Non houbo un exame de conciencia como o que seguiu á I Guerra Mundial. Ninguén falou das restricións informativas ditadas polos gobernos e Estados Maiores, dos xornalistas que aceptaron de bo grao as regras do xogo e dun público que, tras a vitoria, non quería detalles que amolaran as súas conciencias e as celebracións. Non sei se hoxe, cando Hiroshima e Nagasaki son patrimonio da Historia, alguén terá interese en ler as crónicas periodísticas daqueles días. Tom Wolfe xa o advertiu cando, referíndose á reportaxe de Hersey de 1946, dixo que era un dos "memorables e voluminosos documentos do noso tempo que ninguén le".

En calquera caso, penso que merece atención o que dixo sobre as relacións entre a Historia e o periodismo Julio Camba, quen non acubillaba ningunha falsa ilusión sobre a súa profesión: "Coido que o xornalismo, aínda o máis lixeiro e o máis superficial, ten certo dereito a entrar na Historia, aínda que non poida nunca desempeñar nela un papel moito máis brillante co que desempeña nun reloxo un punteiro de marcar os segundos". Pois ben, George Weller é a agulla que marca os segundos no reloxo da Historia; John Hersey, polo menos, a agulla dos minutos.

Lecer, Galicia Hoxe, 13 de xaneiro de 2008.