Os xornais aliméntanse da curiosa superstición de que todos os días ocorre algo novo", din que dixo Borges. Quedaba curto. A exacerbación alcanzada por ese prexuízo provoca que o periodismo adoite atribuírlle rango histórico a case calquera miudeza. A inflación é tal que raia no exceso sensacionalista e, ó cabo, os lectores, que gustan de saber das novidades, sexan verdadeiras ou insignificantes, pero que tamén aspiran a non vivir no sobresalto dun encadeamento perpetuo de fitos dignos de pasar ós libros de Historia, resultan vacinados. Claro que non sempre a Historia está de vacacións e, de cando en vez, antóllase interromper a sucesión máis ou menos monótona de días e escribir unhas poucas liñas. Daquela, é inútil reclamar paciencia: os xornalistas devecen por escribir o primeiro borrador da Historia e os lectores, por coñecelo. Só os xornalistas máis intelixentes saberán que non é preciso botar man de descomedidos adxectivos para pór de relevo a importancia presente e futura dalgún acontecemento e só os lectores máis avezados se decataran, inda sen o requirimento de floreos paroleiros nin alardes tipográficos, que o asunto reviste a transcendencia que chamará a atención dos historiadores, que comparecerán no seu momento sen necesidade de seren convocados.
Non esixía perspicacia profesional advertir de que o sucedido en dúas cidades xaponesas a comezos do mes de agosto de 1945 ía ser obxecto do futuro relato dos historiadores. O día 6, Hiroshima, e o día 9, Nagasaki, sufriron o bombardeo atómico ordenado polo presidente dos Estados Unidos Harry Truman. O 14 de agosto, o emperador Hirohito accedeu á capitulación, que foi asinada o 2 de setembro a bordo do acoirazado Missouri, ancorado na baía de Tokio. Estaban presentes centos de xornalistas de todo o mundo, sabedores de que aquel acto era a consecuencia do poder aniquilador do uranio e do plutonio. Pero das dimensións reais dese poder e dos efectos das radicacións ninguén que non estivera en Hiroshima e Nagasaki, ningún forasteiro, nin sequera o exército estadounidense, sabía nada, porque ninguén entrara naquelas dúas cidades case un mes despois do xenocidio atómico.
A guerra podía ter rematado, pero a censura non. En efecto, o xeneral Douglas MacArthur mantiña, cando xa non había xustificación militar que servira de coartada, a imposición ós informadores de obter un nihil obstat para publicar as súas crónicas, a prohibición de achegarse a Hiroshima e Nagasaki e a teimosía en conducilos ben lonxe das cidades nas que se decidira a guerra, levándoos da man nunha expedición oficial ata os campos de prisioneiros do norte de Xapón. Esta última invitación foi aceptada por case todos os xornalistas. O estadounidense George Weller estivo entre os poucos que a refugou: "Sentía que ser conducido coma gando cara ó norte, lonxe de Hiroshima e Nagasaki, para rumiar máis forraxe sobre ‘que animais son os xaponeses’ e ‘Jimmy semella máis delgado’ non era o xeito correcto de rematar esta guerra". Quen isto escribiu burlou todas as prohibicións e conseguiu chegar a Nagasaki, onde escribiu, entre os días 6 e 9 de setembro, os primeiros partes nos que un xornalista occidental relataba os efectos da bomba atómica na cidade.
Como describir as escenas que ofrecía Nagasaki e que nada tiñan que ver co que o veterano reporteiro de guerra xa coñecía? Como se constrúe o relato sobre Nagasaki antes de que o nome da cidade adquira o significado e connotacións que hoxe evoca? Como redactar a crónica de Nagasaki cando a Historia está pendente de ser escrita? Algunhas respostas estaban nos textos de Weller e que nunca foron publicados pola prensa. MacArthur "seguía xogando –dixo Weller– cos meus Nagasakis, enviándoos cos seus golpes ó caixón de enriba da sección ‘arquivar e esquecer’". Sesenta anos despois, o fillo do xornalista atopou entre os papeis do seu pai copias daquelas crónicas sentenciadas pola censura e que mesmo o seu autor daba por desaparecidas. Agora a editorial Crítica acaba de publicalas baixo o título Nagasaki. Las crónicas destruidas por MacArthur.
Nos mesmos días que Weller redactaba crónicas destinadas ó cesto do lixo, The New York Times publicaba un texto de William L. Laurence no que se falaba da "beleza digna de contemplación" do lanzamento de Fat Boy sobre Nagasaki e aqueloutro que proclamaba dende o mesmo titular que non había radioactividade en Hiroshima. A rentes do chan, Weller non aprecia beleza ningunha nunha cidade en ruínas, nos incendios inda sen sufocar, na cremación de cadáveres e na que el chama "enfermidade X", provocada pola bomba atómica e que continuaba segando vidas ante a impotencia dos médicos que agardan inxenuamente a chegada do estadounidenses por se traen un remedio. Malia todo isto, Weller di que "a atmosfera non é exactamente dolorosa; Nagasaki non pode describirse como unha cidade de mortos". Así, cómpre avisar que o relato de Weller é ben distinto á reportaxe de Wilfred Burchett, o primeiro xornalista occidental que entrou en Hiroshima, e que foi publicada polo London Daily Express o 5 de setembro. Burchett, a diferenza de Weller, ve antes que a cidade destruída as mortes misteriosas e horribles provocadas polo que chama, desbotando calquera eufemismo, a "praga atómica". Weller dixo sentir "compaixón, pero non remorsos; o exército xaponés curárame diso" e confesou a súa incomodidade ante a pregunta implícita que lle dirixían os seus entrevistados en Nagasaki: "Pensa vostede escribir que Norteamérica fixo algo inhumano ó lanzar esta arma contra Xapón?". Pola contra, a postura que adopta Burchett é clara: "Escribo isto o máis desapaixonadamente que poido, coa esperanza de que sirva de advertencia ó mundo". Weller chegaría a dicir que procuraba ás toas algo grande e magnífico como o que varios meses máis tarde fixo John Hersey para New Yorker, onde apareceu a súa longa reportaxe sobre Hiroshima e que hoxe e aquí podemos ler nunha edición do 2002 de Turner. Puido dicilo mentres os seus escritos formaban parte da lenda. Unha vez rescatados, non resisten a comparación co texto de Hersey. Non se trata só dunha cuestión formal ou de estilo, que tamén, porque Weller estaba obrigado a escribir do xeito sincopado que esixía a eficacia das transmisións telegráficas. É, sobre todo, polo punto de vista: o de Weller, en realidade, adoece da presuntuosa vaidade de quen se sabe a primeira testemuña occidental do acontecido en Nagasaki; Hersey faise invisible na súa reportaxe no convencemento de que a única voz que paga a pena oír é a das vítimas.
No seu clásico estudo sobre os correspondentes de guerra, Phillip Knightley escribiu que na euforia do triunfo aliado se chegou a afirmar que a II Guerra Mundial fora a que contou con mellor información da Historia. Non houbo un exame de conciencia como o que seguiu á I Guerra Mundial. Ninguén falou das restricións informativas ditadas polos gobernos e Estados Maiores, dos xornalistas que aceptaron de bo grao as regras do xogo e dun público que, tras a vitoria, non quería detalles que amolaran as súas conciencias e as celebracións. Non sei se hoxe, cando Hiroshima e Nagasaki son patrimonio da Historia, alguén terá interese en ler as crónicas periodísticas daqueles días. Tom Wolfe xa o advertiu cando, referíndose á reportaxe de Hersey de 1946, dixo que era un dos "memorables e voluminosos documentos do noso tempo que ninguén le".
En calquera caso, penso que merece atención o que dixo sobre as relacións entre a Historia e o periodismo Julio Camba, quen non acubillaba ningunha falsa ilusión sobre a súa profesión: "Coido que o xornalismo, aínda o máis lixeiro e o máis superficial, ten certo dereito a entrar na Historia, aínda que non poida nunca desempeñar nela un papel moito máis brillante co que desempeña nun reloxo un punteiro de marcar os segundos". Pois ben, George Weller é a agulla que marca os segundos no reloxo da Historia; John Hersey, polo menos, a agulla dos minutos.
Lecer, Galicia Hoxe, 13 de xaneiro de 2008.
0 comentarios:
Publicar un comentario