A semana pasada celebrouse na República Dominicana un acto de homenaxe aos exiliados republicanos españois que chegaron ao país a partir de 1939. O primeiro en dar ampla noticia daqueles desterrados foi un deles, o profesor Vicente Lloréns, en Memorias de una emigración. Santo Domingo 1939-1945, un libro editado por Ariel en 1975 e reeditado no ano 2006 na benemérita colección “Biblioteca del exilio” da editorial Renacimiento. Lloréns deixou explicado que a oferta de asilo brindada pola República Dominicana non estivo motivada por solidariedade ideolóxica ou humanitaria, senón por intereses espurios, que foron satirizados por Eugenio F. Granell nunha pasaxe delirante de La novela del Indio Tupinamba. Por outra parte, para os que fuxían do réxime de Franco, o país gobernado pola ominosa ditadura de Trujillo non podía ser máis que una solución de emerxencia e provisional. Apremados polas circunstancias e sen marxe de escolla, na meirande parte dos casos non tiveron máis remedio que aceptar a hospitalidade dominicana mentres conseguían resolver os difíciles e infinitos trámites burocráticos que lles permitiran franquear a blindaxe das fronteiras doutros destinos máis apetecidos. A súa situación, tentando non enfastiar á ditadura, foi algo máis que incómoda, foi perigosa. Como escribiu Granell cun sentido do humor que non debe facer esquecer do que falaba, dos riscos certos de vivir nun réxime cruel e sanguinario: “Me vi forzado a irme porque un rasgo de mi carácter, ya desde mi infancia, es que no me gusta ser matado –aforismo que no encuentro en La Bruyère”.
Os exiliados na República Dominicana foron vítimas de dúas ditaduras. Así o quería indicar o titular co que o xornal Público encabezaba a noticia do acto celebrado na súa memoria: “De huidos de Franco a supervivientes de Trujillo”. Pero non todos os que fuxiron de Franco conseguiron zafarse das gadoupas de Trujillo e a mesma información lembraba os nomes de Jesús de Galíndez e o menos coñecido de José Almoina, pero cunha biografía tan novelesca ou máis que a do vasco.
José Almoina (Lugo, 1903) formou parte da pasaxe de exiliados republicanos españois que, a bordo do Flandre, chegou coa súa familia á República Dominicana o 7 de novembro de 1939. Os primeiros tempos non foron doados. A inicial precariedade económica, que lle obrigou a vender lapis e bolígrafos polas rúas como facía o profesor Rossman na novela La noche de los tiempos, aliviouse cando puido comezar a dar clases de historia e de lingua e literatura portuguesas en distintas institucións académicas. Dalgún xeito aquel profesor español debeu de chamar a atención, porque en 1942 converteuse no preceptor de Ramfis, o fillo de Trujillo. Aquela proximidade ó ditador propiciou posteriores nomeamentos: en 1944 entrou a traballar tamén na Chancelería de Relacións Exteriores, e, ó cabo, en xaneiro de 1945, foi nomeado secretario particular do ditador. Velaí o episodio máis escuro da biografía de Almoina, desempeñando un cargo que a un home da súa biografía, exiliado socialista, debería anoxar.
Almoina nunca aclarou as “circunstancias que me agobiaban en aquella época” e que o levaron a asumir la secretaría particular de Trujillo. ¿Era posible dar ao ditador unha negativa por resposta? ¿O seu nomeamento constituía unha invitación ou unha orde? As versións que o presentan como un renegado dos ideais que profesara, como un colaborador leal de Trujillo, por convencemento ou por cartos, esquecen estas preguntas e, dende logo, non ofrecen unha explicación satisfactoria aos motivos polos que Almoina marchou do país para instalarse en México, pretextando motivos de saúde, en novembro do ano seguinte ao seu nomeamento; ademais restan calquera importancia ao feito de que, a partir de aquel momento, Almoina empregara todo o que sabía sobre a ditadura dominicana para dar publicidade a documentadas denuncias contra ela. Así o fixo a través dun informe que remitiu en 1947 a distintos gobernos americanos e, dous anos máis tarde, publicando baixo pseudónimo Gregorio R. Bustamante o libro Una satrapía en el Caribe. Historia puntual de la mala vida del déspota Rafael Leónidas Trujillo. Tratábase da máis detallada acusación contra o réxime que vira a luz ata aquel momento, pois faltaban varios anos para que Galíndez publicara un avance de La era de Trujillo, a súa tese de doutoramento.
O pseudónimo non o protexeu. E nun intento desmentir as sospeitas de que era o autor de Una satrapía en el Caribe, de burlar as ameazas que o libro lle valeron, Almoina viuse obrigado a escribir en 1950 Yo fui secretario de Trujillo, unha haxiografía desmesurada ao gusto da megalomanía do ditador. Se gardaba algunha esperanza de que aquel libro lle salvara a vida, se lle cabía algunha dúbida sobre os métodos de Trujillo, a desaparición de Galíndez en 1956 despexounas. Daquela, Almoina remitiu dúas cartas á prensa e ás autoridades mexicanas nas que denunciaba a responsabilidade do réxime dominicano no asasinato de Galíndez e desmentía terse prestado de intermediario da ditadura para subornar ao vasco co fin de que interrompera a súa campaña antitrujillista: “Quero deixar constancia da verdade e encargo que cando se teña noticia da miña morte ou da miña ‘desaparición’ se publique esta declaración para descarga da miña conciencia e para que se saiba a verdade e se respecte a memoria do católico vasco Galíndez”.
Almoina sábese condenado a morte. A sentenza foi executada o 4 de maio de 1960. Na mañá daquel día, José Almoina foi atropelado, na esquina da rúa Miguel Laurent coa de Tenayuca en México D.F., por un Ford sedán verde e rematado a tiros. O asasinato fora planificado por John Abbes García e executado por sicarios cubanos que cumprían as ordes dun ditador que non esquecía, Rafael Leónidas Trujillo.
Dous libros moi recentes, publicados nas dúas beiras do Atlántico, ofrecen documentación inédita sobre a biografía de Almoina. Almoina, un exiliado gallego contra la dictadura trujillista de Salvador E. Morales Pérez (Santo Domingo, Archivo General de la Nación, 2009) e José Almoina. Pilar Fidalgo. Exilio. Dominicana. México de Xurxo Martínez Crespo (Vigo, A Nosa Terra, 2009) reivindican a figura dun socialista que nunca abxurou dos seus ideais, o dun exiliado da España de Franco que pagou coa vida a súa oposición a Trujillo. Cando se cumpren cincuenta anos do seu asasinato, estas dúas obras reconstrúen a verdade fronte as falsificacións e inxurias que sufriu a memoria do socialista lucense José Almoina.
Os exiliados na República Dominicana foron vítimas de dúas ditaduras. Así o quería indicar o titular co que o xornal Público encabezaba a noticia do acto celebrado na súa memoria: “De huidos de Franco a supervivientes de Trujillo”. Pero non todos os que fuxiron de Franco conseguiron zafarse das gadoupas de Trujillo e a mesma información lembraba os nomes de Jesús de Galíndez e o menos coñecido de José Almoina, pero cunha biografía tan novelesca ou máis que a do vasco.
José Almoina (Lugo, 1903) formou parte da pasaxe de exiliados republicanos españois que, a bordo do Flandre, chegou coa súa familia á República Dominicana o 7 de novembro de 1939. Os primeiros tempos non foron doados. A inicial precariedade económica, que lle obrigou a vender lapis e bolígrafos polas rúas como facía o profesor Rossman na novela La noche de los tiempos, aliviouse cando puido comezar a dar clases de historia e de lingua e literatura portuguesas en distintas institucións académicas. Dalgún xeito aquel profesor español debeu de chamar a atención, porque en 1942 converteuse no preceptor de Ramfis, o fillo de Trujillo. Aquela proximidade ó ditador propiciou posteriores nomeamentos: en 1944 entrou a traballar tamén na Chancelería de Relacións Exteriores, e, ó cabo, en xaneiro de 1945, foi nomeado secretario particular do ditador. Velaí o episodio máis escuro da biografía de Almoina, desempeñando un cargo que a un home da súa biografía, exiliado socialista, debería anoxar.
Almoina nunca aclarou as “circunstancias que me agobiaban en aquella época” e que o levaron a asumir la secretaría particular de Trujillo. ¿Era posible dar ao ditador unha negativa por resposta? ¿O seu nomeamento constituía unha invitación ou unha orde? As versións que o presentan como un renegado dos ideais que profesara, como un colaborador leal de Trujillo, por convencemento ou por cartos, esquecen estas preguntas e, dende logo, non ofrecen unha explicación satisfactoria aos motivos polos que Almoina marchou do país para instalarse en México, pretextando motivos de saúde, en novembro do ano seguinte ao seu nomeamento; ademais restan calquera importancia ao feito de que, a partir de aquel momento, Almoina empregara todo o que sabía sobre a ditadura dominicana para dar publicidade a documentadas denuncias contra ela. Así o fixo a través dun informe que remitiu en 1947 a distintos gobernos americanos e, dous anos máis tarde, publicando baixo pseudónimo Gregorio R. Bustamante o libro Una satrapía en el Caribe. Historia puntual de la mala vida del déspota Rafael Leónidas Trujillo. Tratábase da máis detallada acusación contra o réxime que vira a luz ata aquel momento, pois faltaban varios anos para que Galíndez publicara un avance de La era de Trujillo, a súa tese de doutoramento.
O pseudónimo non o protexeu. E nun intento desmentir as sospeitas de que era o autor de Una satrapía en el Caribe, de burlar as ameazas que o libro lle valeron, Almoina viuse obrigado a escribir en 1950 Yo fui secretario de Trujillo, unha haxiografía desmesurada ao gusto da megalomanía do ditador. Se gardaba algunha esperanza de que aquel libro lle salvara a vida, se lle cabía algunha dúbida sobre os métodos de Trujillo, a desaparición de Galíndez en 1956 despexounas. Daquela, Almoina remitiu dúas cartas á prensa e ás autoridades mexicanas nas que denunciaba a responsabilidade do réxime dominicano no asasinato de Galíndez e desmentía terse prestado de intermediario da ditadura para subornar ao vasco co fin de que interrompera a súa campaña antitrujillista: “Quero deixar constancia da verdade e encargo que cando se teña noticia da miña morte ou da miña ‘desaparición’ se publique esta declaración para descarga da miña conciencia e para que se saiba a verdade e se respecte a memoria do católico vasco Galíndez”.
Almoina sábese condenado a morte. A sentenza foi executada o 4 de maio de 1960. Na mañá daquel día, José Almoina foi atropelado, na esquina da rúa Miguel Laurent coa de Tenayuca en México D.F., por un Ford sedán verde e rematado a tiros. O asasinato fora planificado por John Abbes García e executado por sicarios cubanos que cumprían as ordes dun ditador que non esquecía, Rafael Leónidas Trujillo.
Dous libros moi recentes, publicados nas dúas beiras do Atlántico, ofrecen documentación inédita sobre a biografía de Almoina. Almoina, un exiliado gallego contra la dictadura trujillista de Salvador E. Morales Pérez (Santo Domingo, Archivo General de la Nación, 2009) e José Almoina. Pilar Fidalgo. Exilio. Dominicana. México de Xurxo Martínez Crespo (Vigo, A Nosa Terra, 2009) reivindican a figura dun socialista que nunca abxurou dos seus ideais, o dun exiliado da España de Franco que pagou coa vida a súa oposición a Trujillo. Cando se cumpren cincuenta anos do seu asasinato, estas dúas obras reconstrúen a verdade fronte as falsificacións e inxurias que sufriu a memoria do socialista lucense José Almoina.
**********
"Un socialista que nunca abjuró de sus ideales: José Almoina" [www.almomento.net; Santo Domingo-República Dominicana, 13 de julio de 2010]
0 comentarios:
Publicar un comentario