Non resulta doado, por non dicir imposible, facer unha historia de Europa que prescinda do Café, ese local onde se degusta a infusión do mesmo nome e que durante máis de dous séculos foi unha verdadeira institución social, política e literaria. Así o cre George Steiner, quen recordou que o Café foi “un lugar para a cita e a conspiración, para o debate intelectual e para o chisme, para o flâneur e para o poeta ou o metafísico co seu caderno”. Steiner esquece que probablemente os primeiros en tomar asento no Café e os seus máis asiduos clientes foron os xornalistas.
Tampouco Antoni Martí Monterde, na súa recente Poética del Café, un suxestivo ensaio sobre a importancia destes espazos na modernidade literaria europea, concede moita atención a outros xornalistas que non sexan Addison e Steele, que fundaron o periódico The Spectator nas coffeehouses londinienses do século XVIII, e Mariano José de Larra, quen se instalou nas mesas do Café de Venecia ou nas do Príncipe para escribir, algo que, no Madrid do XIX e como el mesmo dixo, era tanto coma chorar. E, non obstante, é absolutamente inconcibible unha historia do xornalismo que prescinda do Café. Tan difícil resulta dilucidar se tería sido posible o xornalismo sen o Café coma se podería ter existido o Café sen o xornalismo, ata tal punto están trabadas a historia das dúas institucións, creacións ambas da burguesía e do liberalismo.
O Café foi, dende o seu mesmo nacemento, un lugar de intercambio de noticias e rumores. E nel, por suposto, líase e comentábase a prensa. As autoridades axiña comprenderon que esta práctica era certamente subversiva e chegaron a prohibila en distintos países e momentos, como en España, cando se pretendeu evitar que circularan noticias sobre a Revolución Francesa. Mesmo antes de que triunfaran as revolucións liberais, o Café xa funcionaba como un ámbito de sociabilidade ó servizo da heterodoxia, no que se discutían e enfrontaban distintas opinións políticas. Coa liberdade de imprenta que España estrea en 1808, son lexión aqueles que fundan xornais que difundiron un “liberalismo de café”, segundo anotou Menéndez Pelayo. O diagnóstico do polígrafo era certeiro e o espanto co que o adobiaba, coherente co seu porfiado conservadorismo. Non é casualidade que algúns periódicos da época levasen na súa cabeceira a marca daquela relación, como o titulado El Duende de los Cafés; tampouco que algúns daqueles papeis adoptaran unha redacción en forma de diálogo, creando a ficción dun faladoiro. O liberalismo e a prensa contemporánea nacen e medran ó abeiro do Café e tamén á súa calor, literalmente, porque estes locais serviron de refuxio ós que fuxían dunhas casas, en xeral, inhóspitas e frías.
Os xornalistas atoparon no Café, especie de parlamento minúsculo, un miradoiro dende o que contemplaron e retrataron a sociedade do seu tempo. Se o xornal, como sinalou Corpus Barga, é “un manómetro da tensión pública”, o mellor lugar para tomar o pulso á opinión foi, durante moito tempo, o Café. Os xornais foron escritos nos Cafés e non só deste xeito simbólico. Moitos xornalistas instaláronse a cotío nas súas mesas para escribir os textos que, máis tarde, os cuartilleiros ían recoller para levar ó prelo. E así, nalgúns dos seus escritos, detrás dun punto e aparte, cabe sospeitar unha longa pausa para a conversa que interrompe a redacción dun texto, logo retomada, ás veces, con cansazo e perdendo un pouco o fío, outras, con ideas novas que se toman prestadas da charla. Eran textos escritos baixo os efectos moderadamente excitantes da cafeína, subministrada polo café con leite que se facían servir acompañado por media torrada. Ben é certo que sempre houbo disidentes do café, partidarios de beberaxes máis fortes: exótica era a mediados do XIX a afección de Ortega y Munilla á cervexa e excesivo, segundo os maledicentes, o gusto de Mariano de Cavia polo viño. Faltaba aínda moito para que correra o whisky nas redaccións, cos seus inevitables efectos na prosa periodística.
O Café, que no noso maxín sempre aparecerá representado con paredes vestidas de espellos, cadeiras tapizadas de veludo vermello un pouco desgastado e o fume da nicotina atafegando o ambiente, foi, pois, o escenario da vida xornalística española durante décadas e tamén o tema de centos de artigos que poderían compoñer unha voluminosa antoloxía. Julio Camba, nacido nun Café e que debía ó Café o mellor do seu espírito, segundo dixo del Ramón Gómez de la Serna, foi máis alá: ademais de escribir en abondosas ocasións sobre estes locais, atopou neles unha preceptiva para o seu traballo. “A música de café –pódese ler nun artigo seu de 1913- debe ser unha cousa así coma a literatura de café; é dicir, coma a literatura de periódico: fácil, amena e dixestiva. Un pouco mellor que o café; pero nunca completamente xenial. Debe acompañar a conversación sen interrompela, e non debe expresar xamais grandes ideas, porque as grandes ideas están fóra de lugar no café”. Son estas unhas frases que valen por todo un curso de redacción periodística.
Segundo Camba, “os cafés deben ser amenos e os periódicos, entretidos”. A afirmación está datada no momento no que foi perceptible o declive do Café político, xusto ó mesmo tempo –e non por casualidade- que entraba en decadencia o xornal político, ampuloso e pretensiosamente grave, para facerse informativo e entreter doutro xeito o lecer dos lectores. A transformación era, en realidade, o inicio dunha agonía. A morte do Café foi tamén a morte dunha forma de facer xornalismo. Ou quizais foi ó revés. Fora como fose, antóllasenos difícil saber se aquel pasado romántico do Café e do xornalismo merece ser lembrado coa mesma nostalxia que provocou, cando botou o peche o madrileño Café de Platerías, a proposta –non atendida- do profesor José Altabella de trasladar a un museo o velador no que Cavia escribiu tantos dos seus artigos.
Iso si, nada ten que ver coa nostalxia por aquel pasado o desexo de que as cafeterías e bares de Lugo, a cidade onde nacín, sigan poñendo a disposición dos seus clientes a prensa do día, un costume xa perdido en tantas outras cidades. Sería lamentable que un futuro discípulo de Ánxel Fole tivese que escribir –como el o fixo no seu Cartafolio, por certo, mentres bebía un café descafeinado e unha copa de coñac- un catálogo de cousas xa desaparecidas pertencentes a un Lugo vello e que, entre elas, tivese que incluír o pequeno pracer de tomar un café en calquera dos establecementos da Praza Maior mentres se bota unha ollada ó mundo a través das páxinas dun xornal. Ese discípulo deberá anotar –así o faría o seu mestre- que no Café do Centro, polo ano sete, o café custaba pouco máis dun euro.
Tampouco Antoni Martí Monterde, na súa recente Poética del Café, un suxestivo ensaio sobre a importancia destes espazos na modernidade literaria europea, concede moita atención a outros xornalistas que non sexan Addison e Steele, que fundaron o periódico The Spectator nas coffeehouses londinienses do século XVIII, e Mariano José de Larra, quen se instalou nas mesas do Café de Venecia ou nas do Príncipe para escribir, algo que, no Madrid do XIX e como el mesmo dixo, era tanto coma chorar. E, non obstante, é absolutamente inconcibible unha historia do xornalismo que prescinda do Café. Tan difícil resulta dilucidar se tería sido posible o xornalismo sen o Café coma se podería ter existido o Café sen o xornalismo, ata tal punto están trabadas a historia das dúas institucións, creacións ambas da burguesía e do liberalismo.O Café foi, dende o seu mesmo nacemento, un lugar de intercambio de noticias e rumores. E nel, por suposto, líase e comentábase a prensa. As autoridades axiña comprenderon que esta práctica era certamente subversiva e chegaron a prohibila en distintos países e momentos, como en España, cando se pretendeu evitar que circularan noticias sobre a Revolución Francesa. Mesmo antes de que triunfaran as revolucións liberais, o Café xa funcionaba como un ámbito de sociabilidade ó servizo da heterodoxia, no que se discutían e enfrontaban distintas opinións políticas. Coa liberdade de imprenta que España estrea en 1808, son lexión aqueles que fundan xornais que difundiron un “liberalismo de café”, segundo anotou Menéndez Pelayo. O diagnóstico do polígrafo era certeiro e o espanto co que o adobiaba, coherente co seu porfiado conservadorismo. Non é casualidade que algúns periódicos da época levasen na súa cabeceira a marca daquela relación, como o titulado El Duende de los Cafés; tampouco que algúns daqueles papeis adoptaran unha redacción en forma de diálogo, creando a ficción dun faladoiro. O liberalismo e a prensa contemporánea nacen e medran ó abeiro do Café e tamén á súa calor, literalmente, porque estes locais serviron de refuxio ós que fuxían dunhas casas, en xeral, inhóspitas e frías.
Os xornalistas atoparon no Café, especie de parlamento minúsculo, un miradoiro dende o que contemplaron e retrataron a sociedade do seu tempo. Se o xornal, como sinalou Corpus Barga, é “un manómetro da tensión pública”, o mellor lugar para tomar o pulso á opinión foi, durante moito tempo, o Café. Os xornais foron escritos nos Cafés e non só deste xeito simbólico. Moitos xornalistas instaláronse a cotío nas súas mesas para escribir os textos que, máis tarde, os cuartilleiros ían recoller para levar ó prelo. E así, nalgúns dos seus escritos, detrás dun punto e aparte, cabe sospeitar unha longa pausa para a conversa que interrompe a redacción dun texto, logo retomada, ás veces, con cansazo e perdendo un pouco o fío, outras, con ideas novas que se toman prestadas da charla. Eran textos escritos baixo os efectos moderadamente excitantes da cafeína, subministrada polo café con leite que se facían servir acompañado por media torrada. Ben é certo que sempre houbo disidentes do café, partidarios de beberaxes máis fortes: exótica era a mediados do XIX a afección de Ortega y Munilla á cervexa e excesivo, segundo os maledicentes, o gusto de Mariano de Cavia polo viño. Faltaba aínda moito para que correra o whisky nas redaccións, cos seus inevitables efectos na prosa periodística.
O Café, que no noso maxín sempre aparecerá representado con paredes vestidas de espellos, cadeiras tapizadas de veludo vermello un pouco desgastado e o fume da nicotina atafegando o ambiente, foi, pois, o escenario da vida xornalística española durante décadas e tamén o tema de centos de artigos que poderían compoñer unha voluminosa antoloxía. Julio Camba, nacido nun Café e que debía ó Café o mellor do seu espírito, segundo dixo del Ramón Gómez de la Serna, foi máis alá: ademais de escribir en abondosas ocasións sobre estes locais, atopou neles unha preceptiva para o seu traballo. “A música de café –pódese ler nun artigo seu de 1913- debe ser unha cousa así coma a literatura de café; é dicir, coma a literatura de periódico: fácil, amena e dixestiva. Un pouco mellor que o café; pero nunca completamente xenial. Debe acompañar a conversación sen interrompela, e non debe expresar xamais grandes ideas, porque as grandes ideas están fóra de lugar no café”. Son estas unhas frases que valen por todo un curso de redacción periodística.
Segundo Camba, “os cafés deben ser amenos e os periódicos, entretidos”. A afirmación está datada no momento no que foi perceptible o declive do Café político, xusto ó mesmo tempo –e non por casualidade- que entraba en decadencia o xornal político, ampuloso e pretensiosamente grave, para facerse informativo e entreter doutro xeito o lecer dos lectores. A transformación era, en realidade, o inicio dunha agonía. A morte do Café foi tamén a morte dunha forma de facer xornalismo. Ou quizais foi ó revés. Fora como fose, antóllasenos difícil saber se aquel pasado romántico do Café e do xornalismo merece ser lembrado coa mesma nostalxia que provocou, cando botou o peche o madrileño Café de Platerías, a proposta –non atendida- do profesor José Altabella de trasladar a un museo o velador no que Cavia escribiu tantos dos seus artigos.
Iso si, nada ten que ver coa nostalxia por aquel pasado o desexo de que as cafeterías e bares de Lugo, a cidade onde nacín, sigan poñendo a disposición dos seus clientes a prensa do día, un costume xa perdido en tantas outras cidades. Sería lamentable que un futuro discípulo de Ánxel Fole tivese que escribir –como el o fixo no seu Cartafolio, por certo, mentres bebía un café descafeinado e unha copa de coñac- un catálogo de cousas xa desaparecidas pertencentes a un Lugo vello e que, entre elas, tivese que incluír o pequeno pracer de tomar un café en calquera dos establecementos da Praza Maior mentres se bota unha ollada ó mundo a través das páxinas dun xornal. Ese discípulo deberá anotar –así o faría o seu mestre- que no Café do Centro, polo ano sete, o café custaba pouco máis dun euro.
Lecer, Galicia Hoxe, 4 de novembro de 2007.
0 comentarios:
Publicar un comentario