O vicio do xornalismo e da historia

En 1990, cando estaba comezando os meus estudos de xornalismo, Claudio Rodríguez Fer animoume a ir entrevistar a Borobó. Moi aplicada, lin algúns dos seus últimos artigos, recollín certos datos da súa biografía, preparei unhas poucas preguntas e merquei a miña primeira gravadora. Aprestada con esta pobre equipaxe, fixen a entrevista. Porque Raimundo García Domínguez, Borobó, aceptou converterse nun sufrido entrevistado que contestou con paciencia ás miñas torpes preguntas e desbaratou xenerosamente comigo a súa memoria de xornalista.

Daquela andaba a publicar os primeiros volumes dos Papeles de Borobó nos que recollía unha escolma dos seus escritos xornalísticos que el, con envexable sentido do humor, chamaba Corpus Boroborum. Vendo o plan de edición destes libros, chamoume a atención que gran parte deles estiveran dedicados á historia e pregunteille de onde viña ese interese. Borobó, que a esas alturas xa debía de estar avisado das miñas ignorancias, ficou calado uns intres, de seguro sorprendido pola nova mostra de inxenuidade. Finalmente respondeu, quizais sen fe en que a súa entrevistadora entendera moito, que se doía de non ter cultivado todo o que quixera esa afección pola historia e engadiu, apuntando ós vínculos que para el eran evidentes: “o xornalismo é a historia de cada día”. O mellor que puiden resumín a nosa conversa e o resultado foi publicado en El Correo Gallego. Alí quedou o rastro da miña estrañeza polo senlleiro caso de quen conxugaba dúas vocacións que eu cría que eran incompatibles e excluíntes.

A miña vocación tiña que ver cunha pregunta polo presente e a resposta prometíama o xornalismo. A historia era unha distracción todo o amena que se queira, pero unha distracción á fin e ó cabo, porque me apartaba da miña preocupación pola actualidade. Como o xeofísico do exemplo que Marc Bloch pon na súa Apoloxía para a historia, estimaba, atendendo só ós miriámetros, máis determinante a influenza da lúa que a do sol sobre a Terra. Aínda non comprendera que a eficacia dunha forza non se mide só pola distancia. Non son capaz de datar o momento en que me decatei de que todas as preguntas polo presente condensábanse nunha soa: por que? Quizais foi daquela cando advertín que o sol é indispensable para a vida terrestre, malia a distancia que nos separa del; se cadra daquela comezou a esvaecerse a tallante e rotunda separación que eu establecía entre o xornalismo e a historia.

No mellor xornalismo, di Ryszard Kapuscinski en Os cínicos non serven para este oficio, amais dunha descrición do acontecemento, aparece a explicación do por que do sucedido, das causas e precedentes. A crónica periodística precisa, pois, da historia, como advirte o xornalista polaco, quen foi especialmente sensible a esa esixencia pola súa formación como historiador. Kapuscinski afirmou que todo xornalista é un historiador, estuda a historia no momento mesmo do seu desenvolvemento e, xa que logo, require a sabedoría, os coñecementos e maila intuición do historiador. Mesmo fixo a provocadora confesión de que na súa maleta de correspondente no estranxeiro viaxou sempre un exemplar das Historias que escribiu, hai dous mil cincocentos anos, Heródoto, a quen consideraba un mestre capaz de ditar leccións válidas para o seu traballo diario.

Aquela moza que entrevistou a Borobó percorreu un longo camiño ata facer a obvia descuberta de que só podemos comprender plenamente o presente á luz do pasado. Pero o traxecto talvez preparouna tamén para entender cabalmente a Edward H. Carr cando insistía en que o pasado só resulta intelixible á luz do presente ou a John Lewis Gaddis cando defende que é o historiador o que impón o significado ó pasado e non á inversa. A historia que me interesa é a que xorde como resposta ás preguntas e inquedanzas do presente, que pescuda no pasado para atopar claves que permitan unha comprensión máis fonda do que somos hoxe. Disque o historiador belga Henri Pirenne, nunha viaxe a Estocolmo, quixo que a súa primeira visita na cidade fora ó recentemente estreado edificio do concello. Xustificando a súa decisión, dixo: “Se eu fora un anticuario só me gustaría ver as cousas vellas. Pero son un historiador e por iso amo a vida”. Os historiadores que conseguen seducirme son os que, lonxe de converterse en anticuarios que amorean erudicións en balde, constrúen o seu relato despois de mirar ó seu arredor e iso, aínda que non se faga explícito, proporciona sentido ó seu traballo e unha singular elegancia ós seus xuízos.

Marc Bloch cría tan inútil aspirar a entender o presente ignorando a historia coma teimar en comprender a historia se non se sabe nada do presente. Ese diálogo entre o presente e o pasado é esencial no traballo de xornalistas e historiadores. Os xornalistas non poden prescindir da historia, parece claro. Os historiadores non poden prescindir do xornalismo, o que non sempre resulta tan evidente. Non digo con isto que os papeis amarelados que gardan as hemerotecas poidan ser unha das fontes manexadas polos profesionais da historia, como de feito o son dende hai tempo. Refírome á necesidade de que os historiadores, que en moitos casos adoitan a mirar por riba do ombro ós xornalistas, cobren conciencia de que as preguntas que guían os seus estudos nacen –deben nacer– das preguntas que fai a nosa sociedade ó pasado e que esas preocupacións son reflectidas e, ás veces, creadas pola crónica periodística de cada día. Dándolle a volta á frase de Kapuscinski, voume a atrever a dicir que todo historiador é un xornalista.

Cando din por rematada a miña entrevista a Borobó, este regaloume un dos seus libros cunha dedicatoria na que expresaba o seu desexo de que o “ vicio do xornalismo” non me abandonara endexamais. Lamento ter desaproveitado algunha ocasión posterior para facerlle saber que persevero no vicio do xornalismo, que hoxe se confunde co vicio da historia. O que, de certo, nunca atoparía é a decisión para dicirlle que á moza que o entrevistou gústalle crer que está curada dalgunhas das súas ignorancias e de todas as inxenuidades, grazas a esas escolas de escepticismo que son o xornalismo e a historia.

Lecer, Galicia Hoxe, 21 de outubro de 2007.

0 comentarios: