Xornais de xiz

Un aire decimonónico impregnaba a vida na cidade de Bogotá na pasada década dos corenta. Deste xeito contemplaba naqueles días a capital colombiana un estudante matriculado na facultade de Dereito da Universidade Nacional ou, polo menos, así a lembrou e nola contou sesenta anos despois aquel que, segundo é ben sabido hoxe e xa daquela permitía presaxiar a súa falta de vocación e vontade, nunca chegou a ser avogado. Gabriel García Márquez, en Vivir para contarla, di que abondaba achegarse ó centro neurálxico da cidade para comprobar ata que punto o calendario era pura superstición e que o século XIX inda non finara. Alí, na intersección da carreira Séptima e a avenida Jiménez de Quesada, érguese a igrexa de San Francisco. Cando o reloxo da súa torre marcaba as doce do mediodía, a vida detíñase por uns intres: os transeúntes interrompían a súa camiñada e os asiduos dos cafés suspendían a conversa, porque todos axustaban os reloxos de acordo coa hora oficial ditada pola igrexa. Non hai ningún énfase no relato da anécdota, pero cabe sospeitar nela unha transparente e significativa alegoría.

Talvez non teña tal densidade metafórica outro costume da concorrencia daquelas animadas rúas, pero tamén é amentado por García Márquez por consideralo perfecto síntoma de vellos usos que gozaban dunha anacrónica louzanía, lonxe de calquera ameaza de extinción. Tratábase da cita convocada polo xornal El Espectador dúas veces por día, a mediodía e ás cinco da tarde, cando sacaba ó balcón da súa sede un taboleiro como o das escolas coas últimas noticias escritas con xiz. Aquelas senlleiras edicións matutina e vespertina do diario suscitaban tal expectación que os curiosos se amoreaban na rúa atrancando o paso e era preciso agardar pacientemente a quenda para abeirarse dabondo para albiscar as informacións do encerado. A circulación facíase manifestamente imposible cando ós congregados lles daba por entreterse a contestar cunha ovación ás novas que lles parecían boas novas e de asubiar ou apedrar o taboleiro cando non eran do seu gusto. "Era –lembrou García Márquez– unha forma de participación democrática instantánea coa cal tiña El Espectador un termómetro máis eficaz que calquera outro para medir a febre á opinión pública". O xornal, que non coñecía a competencia da televisión e a radio aínda non lle facía sombra ó seu prestixio, sabía satisfacer a avidez informativa da súa clientela e cando as circunstancias o aconsellaban, mesmo mudaba varias veces o contido do taboleiro fóra das horas previstas. Quizais haberá que concordar que aquel hábito fora máis propio doutros tempos, pero non é certo, segundo cre García Márquez, que tivera poucos antecedentes no mundo.

Agustí Calvet comezou a súa traxectoria periodística escribindo unhas crónicas sobre a vida en Francia durante a I Guerra Mundial que foron publicadas en La Vanguardia baixo o pseudónimo de Gaziel; aqueles textos e a súa sinatura axiña ían acadar popularidade. Pois ben, ós tres meses do inicio das hostilidades, Gaziel chega a Lión e aló contempla unha escena que chama a súa atención. Naquela cidade, como en calquera outra francesa, estaba prohibido vocear os xornais polas rúas. Debía de ser un intento de non facer máis presente a guerra do que xa o estaba, pero, dende logo, non impedía que as distintas edicións dos periódicos se esgotaran de contado. Por outra banda, aquel non era o único xeito de manterse ó tanto dos últimos sucesos. Había outro máis popular e económico. Na rue de la Repúblique, precisamente no corazón da cidade, ás portas da casa editorial do xornal Le Progrès, expúñanse uns enormes taboleiros onde ían aparecendo ¡cada media hora! os despachos telegráficos recibidos. O balbordo que concitaban aqueles xornais de xiz era continuo: "A circulación dos tranvías, coches, ómnibus e camións, faise dificultosa e lenta. Gardas de seguridade –relatou Gaziel– andan abrindo paso, entre a multitude compacta e anhelante. E os que están máis cerca dos enormes encerados, van lendo en voz alta os telegramas, para comunicárllelos ós que están apartados".

Durante outra guerra, a civil española, e noutra cidade, Bos Aires, rexistráronse outros casos semellantes ós citados. Na avenida de Mayo estaban os cafés e faladoiros nos que se discutía sobre a marcha das operacións políticas e militares, situados moi a propósito para non perder de vista os xornais de xiz que botaban ás beirarrúas os máis importantes diarios da capital porteña que alí mesmo tiñan a súa sede. Non importa que os bonaerenses non teñan idade para posuír lembranzas propias daqueles días, porque case calquera é quen de relatar vividamente o rebumbio fronte ás redaccións e as liortas que ás veces se armaban entre os simpatizantes dos republicanos e dos franquistas.

Máis preto queda un recordo que Ánxel Fole rexistra no seu Cartafolio de Lugo. O seu calidoscopio trae para o lector a vista do 14 de abril de 1931 no salón de columnas do Círculo das Artes, onde todo eran rumores: que se a República estaba a chegar, que se hoxe mesmo, e, ó cabo, a ovación coa que foi saudada a nova cando pareceu confirmarse. Pero ninguén dos reunidos lle deu todo o seu creto até que se achegaron á rúa de San Marcos. Alí estaba a redacción de El Regional e xunto a ela, o taboleiro cos detalles exactos dos acontecementos en Madrid.

Máis ca ninguén, os xornalistas posuímos a superstición do calendario, como se vai botar de ver ás claras nos vindeiros días, cando a inminencia do aninovo encherá os xornais de resumos dos pasados doce meses e de anuncios do que está por vir nos próximos doce. Pero todos compartimos, dalgún xeito, esa superstición e, fachendosos, cremos vivir no século XXI. Estamos convencidos de que, por exemplo, un dos indicativos do noso tempo e anticipo do futuro é internet. A nosa avidez informativa, a dilixencia coa que é compracida e as posibilidades de interactividade das novas tecnoloxías semellan cousas de hoxe e deixámonos abraiar por ese espellismo de suposta modernidade. Esquecemos que os xornais dixitais non son máis que unha versión daqueles xornais de xiz que teñen unha historia secreta, pero longa. Será porque o xornalismo escrito foi desaloxado do centro das nosas sociedades –outros dirán que desertou, por vontade ou por incapacidade propia–, será porque o corazón histórico das cidades xa non é máis que un decorado arqueolóxico no que non latexa a vida, pero o resultado é que xa non saímos ás rúas na procura dunha fiestra pola que asomarnos ó mundo, porque ese exercicio ten lugar nun non-lugar. Ese é, despexadas as falsas e inxenuas ilusións que nos permiten mirar por riba do ombro a outros tempos e ós seus homes, o verdadeiro síntoma da contemporaneidade.

Lecer, Galicia Hoxe, 23 de decembro de 2007.