Saudade do Porto


Hai puntos que pestanexan no mapa do mundo, que se chaman a si memos cidades, que incluso o pretenden dun xeito conmovedor ou escandaloso, pero que non resultan ser máis que gardamobles ou coleccións de fiestras, segundo ben dixo Olivier Rolin. Logo están as cidades verdadeiras. Estas son un soño. Naceron dos soños, os dos seus fundadores e os de todos aqueles que as construíron e habitaron século tras século, e viven grazas ós soños presentes dos que hoxe moran nelas. As cidades son, xa que logo, soños feitos realidade. Non resulta tan evidente, pero as cidades deben de estar edificadas tamén polos soños que inspiran a aqueles que nunca as visitaron.

O Porto foi a afastada cidade dos soños dunha nena en Lugo que recibía postais con escenas compostas por azulexos azuis. Enviáballas durante o inverno unha amiga daquela cidade portuguesa coa que compartía nos veráns xogos e baños nas praias atlánticas d’A Lanzada e d’As Paxariñas. A nena medrou e tamén a morriña da cidade imaxinada, sobre todo durante as súas excursións a Soria, onde sempre gustou de pasear pola ribeira machadiana do Douro ata San Saturio. Na meseta castelá, tan lonxe do océano, cavilaba na fin da viaxe das augas do río. Todos aqueles soños acaban de descubrir o escenario real do Porto.

Hai poucos días cheguei a Porto, onde un sol impropio de xaneiro lle sacaba brillos multicolores ás casas e facía incongruentes os adornos do Nadal aínda por retirar e os postos de venda de castañas asadas nas rúas. Quizais foi ese sol o que desfixo de contado a imaxe de Porto como cidade gris. A literatura ten abusado da metáfora dos ríos que van morrer no mar e eu rematei por crer que Porto tiña que estar contaxiada da tristura do Douro. Non hai dúbida de que o río, cando pasa baixo da ponte Dom Luís I, sabe que se achega ó océano, non porque o vexa -que non o pode ver, inda que está ben preto-, senón porque llo din as gaivotas, esas que saen nos fados e que aquí remontan o curso das augas para gozar da estampa que o Douro e Porto compoñen. Pero o río non leva mágoas. Será porque a vista de Porto cúralle as saudades sorianas ou será porque, desdicindo o tópico literario, os ríos non senten morrer no mar, senón acadar unha nova vida. A que promete o Atlántico ó Douro é oceánica e inclúe A Lanzada. A serena ledicia do Douro, antes de se encamiñar á súa nova aventura, é a de Porto e a dos portuenses. Discrepo de Enrique Vila-Matas, quen escribiu nun texto sobre Porto –incluído en Desde la ciudad nerviosa e exposto nun panel na fermosísima librería Lello & Irmão- que os veciños da cidade visten rigorosamente de gris e negro. Tampouco estou de acordo con Gaziel cando afirmou, no terceiro volume de Viatges i somnis. Trilogia ibèrica, o que leva por título La península inacabada, que Porto ten un halo de severidade xansenista e unha vaga tristura externa. Porto desmentiu os meus prexuízos, moldeados durante décadas polas fantasías propias e polas versións da cidade lidas e herdadas.

Quizais haxa outros malentendidos sobre Porto. Para descubrilo, abonda con baixar dende o magnífico miradoiro sobre a cidade no que se ergue a catedral deica o Cais da Ribeira polas Escadas das Verdades. As empinadas escaleiras deberán o seu nome a un motivo prosaico que non me interesa, porque, no empeño por descubrir a alma da cidade, a toponimia convértese nun agoiro de que ese é un bo camiño. Na Ribeira do Douro reclama atención un altar de devoción cívica, cheo de cirios xunto a unha placa en memoria dos portuenses que morreron en 1809 cando, fuxindo do avance das tropas francesas do mariscal Soult, improvisaron unha ponte de barcas que non soportou a misión e afundiu provocando a traxedia. O lugar é tamén a lembranza de que Porto, que hoxe conta con seis pontes sobre o Douro, segundo pregoan as empresas que ofertan cruceiros polo río, tivo que agardar ata ben entrado o século XIX para tender o primeiro paso entre as dúas ribeiras.

Cruzar a fermosa ponte de ferro de Dom Luís I –que, en realidade, son dúas pontes, separadas en dous niveis por un arco- é, pois, un privilexio recente. O peón vese obrigado a compartir a pasaxe cos coches ou co metro, pero iso non pode estragar o regalo das vistas que, con toda xustiza, merecen os máis inspirados e apaixonados adxectivos. En canto un pon o pé na outra banda, un cartel proclama que estamos en Vila Nova de Gaia. A división administrativa semella unha curiosidade. Xa iamos advertidos por Gaziel, quen convidou a imaxinar que o Ponte Vecchio sobre o Arno unira dúas cidades distintas: unha, a dos Uffizi, e outra, a do Palazzo Pitti. Gaziel reparou que o Douro marca aquí unha separación física e tamén espiritual, semellante, na súa opinión, á que distingue as dúas ribeiras do Miño. Non digo que non sexa así, pero eu non fun quen de aprecialo. Polo tanto, non sei se entra na categoría dos malentendidos que concirnen a Porto que os viños que lle deron sona internacional á cidade sexan froito dunhas uvas recolleitas moitos quilómetros río arriba e criados nas adegas de Vila Nova de Gaia. Tendo a pensar que os viños non saben de xurisdicións burocráticas, que ás barricas tanto lles ten e que, en calquera caso, non é mal lugar para envellecer aquel que permite a mellor perspectiva de Porto, a que se ofrece grazas a un certo afastamento, pero non tanto coma para sentirse da parte de fóra. Talvez secretamente ós viños agradecen ós bispos de Porto os custosos aranceis que pretendían cobrar ás cavas e que motivaron o seu traslado. Coido, pois, que non hai malentendido, nin engano, no vencello entre o nome do viño e o de Porto que, con toda propiedade, pode considerar de seu, mesmo cando unha caixa de aforros galega dise dona dalgunhas das adegas portuenses dende 1998.

O único truco turístico dunha cidade que non minte, que non é decorado construído para compracer ós visitantes, son os rabellos ancorados nas ribeiras do río. Esas embarcacións, que transportaron tradicionalmente polo Douro os bocois de viño, son hoxe un anacronismo. O pecado é ben miúdo e resulta doado perdoalo. A miña absolución non foi precisa, porque máis ben agradecín que estiveran alí as naves tan semellantes ás das miñas fantasías viquingas. Ó que parece, estas barcas fluviais de vela non tiñan temón, senón que ían dirixidas por un enorme remo chamado espadela, manexado dende unha especie de castelo de popa por aqueles que deberon de sentirse gondoleiros no Douro.

O soño de Venecia non foi, chegado o momento, tan poderoso como para desfacer o nó de saudade na garganta co que escoitei o fado que se entoa na despedida.

Lecer, Galicia Hoxe, 27 de xaneiro de 2008.

0 comentarios: