"A xeración á que pertenzo –dixo o coruñés Emilio González López, nun acto público en Nova York no 1940– foi formada na ilusión que forxou a República". Cando pronunciou estas palabras é probable que estiveran presentes na súa memoria aqueles días en que, sendo estudante de Dereito en Madrid, participou activamente nas mobilizacións universitarias contra a ditadura de Primo de Rivera e aqueloutros que seguiron á proclamación da II República e que marcaron o inicio da súa carreira política. Foi deputado da ORGA e Esquerda Republicana nas Cortes das tres lexislaturas republicanas e ocupou distintos cargos na administración do Estado. Quizais tamén lembraba os días, aínda máis próximos, da Guerra Civil, cando prestou a súa axuda a Castelao para que o Estatuto de Autonomía de Galiza fora discutido na sesión que as Cortes celebraron en Montserrat e cando foi nomeado cónsul xeral en Xenebra e secretario da delegación española na Liga das Nacións. González López pertencía a unha xeración que non só foi formada na ilusión que espertou a República, senón que co seu compromiso e co seu traballo loitou por facer realidade aqueles soños.No 1940, cando principiaba o seu exilio e o de todos os se que mantiveron fieis á legalidade republicana do 1931, aquel ilusionante proxecto de futuro parecía liquidado pola Guerra Civil e a ditadura franquista. No entanto, para Emilio González López, como para tantos outros desterrados, a súa derrota na guerra non significaba a derrota dos seus ideais e, xa que logo, cumpría non desertar do traballo iniciado. Así llo dicía ó escritor Max Aub nunha carta do ano 1957: "Moitas veces, cando penso na Coruña, lémbrome das súas visitas e das esperanzas que ambos tiñamos en facer unha España mellor e máis humana. As esperanzas non se foron. Son aínda más apremantes. O que se foi é A Coruña, a terra mesma, onde poder traballar por ela. Dende aquí, na medida das miñas forzas, sigo facendo o que tamén faría se aínda estivera acolá e recibira de cando en vez a súa visita esperanzada". Estremece ler estas poucas liñas, que constitúen a fermosa e sinxela confesión a un vello amigo. Talvez González López permítese a franqueza, carecente de todo enfeite e grandilocuencia, en honra da amizade compartida coa súa correspondente décadas atrás e interrompida, como tantas outras relacións, pola diáspora do 1939. A familiaridade doutros tempos invitaría á confidencia e, se cadra tamén, a condición de exiliado do propio Max Aub, que lle permitiría, sen precisar de máis, entender do que falaba o coruñés. E González López estaba a falar dunha evidencia: el, como desterrado, perdera a terra; e dunha sólida vontade que desafiaba os designios da Historia: que a terra non o perdera a el, malia o afastamento físico.
En efecto, González López deu continuidade a un traballo que estaba ó servizo da terra da que fora expulsado. O seu compromiso político, netamente democrático, republicano e galeguista, fíxose visible, por exemplo, na súa activa colaboración coa Casa de Galicia ou cando asumiu a representación do Consello de Galiza en Nova York. Ó mesmo tempo, reiniciou a súa carreira docente no Hunter College da City University of New York e no Middlebury College Summer School. Quen en España gañara a cátedra de Dereito Penal, viuse obrigado a tomar a única saída laboral que lle podían ofrecer as universidades norteamericanas, converterse en profesor de lingua e literatura españolas. Pois ben, o labor que dende aquela desenvolveu como profesor, crítico literario e historiador estivo guiado exactamente polos mesmos ideais que explican as súas actividades políticas.
Galiza converteuse, así, no primeiro obxecto dos seus estudos e dos seus escritos. Significativamente titulou Galicia, su alma y su cultura unha obra editada en Bos Aires que recollía algúns ensaios representativos das súas preocupacións intelectuais. Segundo subliñou Eduardo Blanco-Amor no limiar daquel libro, González López revélase na súa obra como membro dunha xeración que sentiu a Galiza como célula de universalidade e que aspiraba a facela "consciente de si mesma valorando o seu pasado en función dunha perspectiva de cultura e prometendo fidelidade a un porvir no que haberían de terse en conta as implícitas esencias nativas para levalas ó seu máximo desenvolvemento".
A ese obxectivo responde, sen dúbida, a súa Historia de Galicia que, como o mesmo González López recoñeceu, era a súa obra máis ambiciosa. Tamén manifestou o seu lexítimo orgullo polas páxinas dedicadas, entre as moitas dedicadas á literatura española e hispanoamericana, a escritores galegos en lingua castelán como Emilia Pardo Bazán ou Valle-Inclán. "Fun eu, quen, contra a crítica predominante, como a de Fernández Almagro, demostrei que as principais fontes literarias empregadas por Valle-Inclán procedían da literatura galega", dixo agardando o recoñecemento por esa contribución, o mesmo do que é merecente a súa Historia de la literatura española, publicada en dous volumes por Las Americas Publishing Company e que aínda hoxe figura recomendada nos programas oficiais de estudos hispánicos dalgunhas universidades norteamericanas. A súa decisión de incluír nese traballo a análise das expresións literarias en catalán e en galego é especialmente elocuente, sobre todo, tendo en conta o contexto no que foron escritos e o público ó que ían dirixidos. Para el a decisión era absolutamente natural, posto que o propósito que o guiaba era darlle o lugar que lle correspondía ó mosaico da arte e da cultura galega que ficaba "agochado timidamente nun recuncho da cultura española". Pero quizais porque sospeitaba a sorpresa dos lectores, xustificouse argumentando que a literatura naquelas linguas "deixaron unha fonda pegada na literatura española e constitúen unha valiosa aportación de España á cultura universal". Por outra banda, sería imperdoable non salientar o impresionante apoio bibliográfico desta obra, sen dúbida beneficiada pola magnífica dotación das bibliotecas que estiveron á disposición de González López, sempre obsesionado por conseguir "a meirande precisión na información e a exactitude no detalle".
Todo exilio supón unha discontinuidade, unha perda. Irreparable é a que representa o desterro dos que se dedicaron ó ensino. Unha parte do seu labor, a explicación de cátedra e o contacto persoal entre mestre e discípulo, nunca poderá ser recuperado, como sinalou Vicente Lloréns, el mesmo profesor e exiliado. Dende a magoada conciencia de que Galiza perdeu esa vertente do maxisterio de Emilio González López, cómpre reivindicar a recuperación e o estudo da súa monumental obra escrita. Aínda hoxe está pendente o traballo previo de facer unha bibliografía exhaustiva que recolla todos aqueles traballos, concibidos e publicados alén mar, de quen escolleu Galiza como tema e destinataria dos seus traballos e dos seus días.
Emilio González López deixou interrompido o relato das súas memorias, publicadas en tres volumes por ediciós do Castro, precisamente no comezo do seu exilio. Pero nos seus escritos está tamén a súa biografía a partir daquela, a continuación dunha vida construída e animada pola mesma e irrenunciable conciencia anterior a 1939.
Lecer, Galicia Hoxe, 20 de xaneiro de 2008.
0 comentarios:
Publicar un comentario