Foi nunha das salas do Museo do Prado, moito antes da súa recente ampliación, onde un día sentín as voces duns trasnos falándome. Foi de súpeto. Non tiven tempo sequera para lembrarme a min mesma que era unha descrida, que aquilo non podía ser, porque mesmo antes de que aquel ruxerruxe se convertera nun coro nítido, xa tiña a certeza absoluta de que os que estaban de leria eran uns trasnos e que, por inaudito que semellara, estaban dirixíndose a min. Eran os trasnos do tríptico Xardín das Delicias.
Dicían que aquela táboa fora pintada para min, só para min. Xa mirara de esguello o carteliño que preto da pintura informaba do nome do seu autor e precisaba dúas datas que acoutaban o tempo que lle tocou vivir, e debín adoptar unha expresión de incredulidade ante a afirmación daqueles pícaros barulleiros ós que comezaba a sospeitar a intención maliciosa de enlearme. Había que renderse á evidencia que proporcionaban os oídos de que os trasnos estiveran a falarme, pero tomei por un conto absurdo aquilo de que un pintor, para min tan descoñecido como para el inimaxinable a miña futura existencia, morrera sabendo que a súa obra tería que agardar cinco séculos ata ser contemplada pola muller para a que fora soñada e realizada. Calei. Non pasou inadvertido para os trasnos o escepticismo do meu silencio e do meu aceno, que non parecía amolarlles tanto coma que distraera a miña atención da exuberancia enigmática da pintura para fixarme no rótulo informativo que o museo colocara á súa beira. Os trasnos convidáronme ou, mellor dito, obrigáronme a berros a esquecer calquera cousa que non fora a pintura. Obedecín. Foi daquela cando pillei un dos trasnos agochado detrás dun amorodo, asomando un pouco o fouciño e chiscándome un ollo.
Non estaba desconcertada, porque a sensación dominante era a de revelación. En efecto, acababa de descubrir que aquela obra fora pintada para min, só para min. Descoñecía por completo que estaba diante dunha das obras máis extraordinarias, fantásticas e misteriosas da historia da arte, pero iso, precisamente, era o que sentía que representaba para min naquel momento.
Esquecendo que estaba no Museo do Prado –ó que de seguro contribuíu que a sala estivera case baleira, insolitamente allea ó balbordo doutras das que viña fuxindo–, crin que aquela obra non formaba parte de ningún canon, pero naquel momento asumina como unha xoia da miña historia secreta da arte. Dispoñíame xa a explicarlles ós trasnos a miña fascinación, pero non mo permitiron: "Xa cho dixemos". Deilles as grazas e prometinlles volver, como efectivamente o fixen noutras moitas ocasións. Ás veces son eles os que saen do museo e veñen visitarme para enredarme coa súa conserva.
O noso trato frecuente permitiulles ós trasnos saber da miña teima por tentar desentrañar os segredos do tríptico. A miña inocencia e a miña perseveranza debeunos entenrecer e, cansos de verme loitar coa morea de eséxetas da obra, un día puxeron nas miñas mans o libro Los duendes del Prado. O seu autor, o sabio lucense Xoán Rof Carballo, dáballe continuidade ó ensaio que publicara orixinariamente no 1957 en Grial baixo o título Os demos do Bosco. Pero xa non eran só os demos do Xardín das Delicias os que reclamaban a súa atención naquel libro do 1990, senón tamén os trasnos de Goya e Rubens que, entre algúns máis, viven azarosamente xuntos no Museo do Prado. Non podía defraudar quen non apelaba a outro criterio de autoridade que non fora o de ser un atento espía dos trasnos da pinacoteca, e non o fixo. Algo distinguía a Rof Carballo doutros glosadores: non presentaba a súa interpretación como a única que desvelaba o misterio do Bosco. Moi lonxe está Rof Carballo da impostura que se atopa naqueles especialistas que cren donos dos arcanos da pintura e da verdade revelada, á que pretenciosamente atribúen validez universal. Rof Carballo permítenos asistir ás súas tentativas persoais para buscar unha raiola de claridade. Nunca lle impón ó lector as súas suxestivas respostas, senón que o invita a que sexa el mesmo quen saia na procura das súas propias.
Por máis que Rof Carballo só pretenda falar da súa fascinación polos demos e trasnos do Bosco, eu sinto, non obstante, que está a retratar o meu propio encanto marabillado. El pon palabras a certas intuicións que non sabía expresar, como, por exemplo, cando di: "El artista fantástico o fantaseador nos devuelve súbitamente nuestra libertad; nos permite atisbar que, por anquilosados que estemos en la costumbre, existe en nosotros una fresca fuente, un manantial que nunca se seca, el de la posibilidad creadora". Tamén está a aclarar os motivos da sedución que exercen sobre min os trasnos cando os debuxa como "esas infinitas cosas que el hombre todavía no ha descubierto". Fronte ós hermeneutas que matan o que hai de radicalmente vivo e fermoso no seu obxecto de estudo, Rof Carballo opta por manter a viveza da experiencia –a alucinación, di el– como única verdade que, ademais, é compatible coa renuncia a unha explicación total: "En la alucinación hay una luz sobre una realidad esquiva que se hurta a la sensación apoltronada, sumisa a lo que los demás ven u opinan. Alucinación es una ventana al mundo mágico, al orbe de los mitos; la rebeldía del alma frente a los mandatos esterotipados del hábito, de la costumbre".
Hoxe non teño reparo nin pudor ningún en admitir a miña ignorancia cando, a unha idade na que esta resultaba vergoñenta sen atenuantes, "descubrín" o Xardín das Delicias. Estou convencida de que de non ser por ela resultaría imposible que escoitara os trasnos falándome nun momento de marabillosa alucinación ante o mundo alucinante do Bosco, porque estaría máis preocupada por facer a lectura correcta ditada polos guías oficiais. Despois daquela experiencia, aprendín algo sobre as destrezas e calidades pictóricas que ocuparon durante séculos os críticos. Só Rof Carballo me ensinou a non sentir desacougo ante o reduto intuitivo resistente a toda explicación que fica por máis tenaces que sexan os nosos esforzos por desentrañalo e que é onde habitan os trasnos. Son precisamente os trasnos, nunha conversa con Rof Carballo contida en Los duendes del Prado, os que nos advirten de que son escorregadizos, que o esforzo de falar deles é tan nobre coma inútil: "De nosotros no se puede hablar. Sólo se puede amarnos, vivir con nuestra vida, más allá de las palabras".
Moitas veces lembro a lección confiada polos trasnos a Rof Carballo. A última foi hai uns días grazas a unha alumna, posuidora dunha intelixencia chea de sensibilidade, aínda que ela non o saiba aínda. Acababa de facer caso a un par de recomendacións bibliográficas da súa profesora e, despois daquelas lecturas, recorreu a ela na procura da resposta correcta sobre os libros e mailos seus autores. Non souben explicarlle que non hai respostas correctas, que só hai que escoitar a voz dos trasnos.
Lecer, Galicia Hoxe, 2 de decembro de 2007.
Dicían que aquela táboa fora pintada para min, só para min. Xa mirara de esguello o carteliño que preto da pintura informaba do nome do seu autor e precisaba dúas datas que acoutaban o tempo que lle tocou vivir, e debín adoptar unha expresión de incredulidade ante a afirmación daqueles pícaros barulleiros ós que comezaba a sospeitar a intención maliciosa de enlearme. Había que renderse á evidencia que proporcionaban os oídos de que os trasnos estiveran a falarme, pero tomei por un conto absurdo aquilo de que un pintor, para min tan descoñecido como para el inimaxinable a miña futura existencia, morrera sabendo que a súa obra tería que agardar cinco séculos ata ser contemplada pola muller para a que fora soñada e realizada. Calei. Non pasou inadvertido para os trasnos o escepticismo do meu silencio e do meu aceno, que non parecía amolarlles tanto coma que distraera a miña atención da exuberancia enigmática da pintura para fixarme no rótulo informativo que o museo colocara á súa beira. Os trasnos convidáronme ou, mellor dito, obrigáronme a berros a esquecer calquera cousa que non fora a pintura. Obedecín. Foi daquela cando pillei un dos trasnos agochado detrás dun amorodo, asomando un pouco o fouciño e chiscándome un ollo.
Non estaba desconcertada, porque a sensación dominante era a de revelación. En efecto, acababa de descubrir que aquela obra fora pintada para min, só para min. Descoñecía por completo que estaba diante dunha das obras máis extraordinarias, fantásticas e misteriosas da historia da arte, pero iso, precisamente, era o que sentía que representaba para min naquel momento.
Esquecendo que estaba no Museo do Prado –ó que de seguro contribuíu que a sala estivera case baleira, insolitamente allea ó balbordo doutras das que viña fuxindo–, crin que aquela obra non formaba parte de ningún canon, pero naquel momento asumina como unha xoia da miña historia secreta da arte. Dispoñíame xa a explicarlles ós trasnos a miña fascinación, pero non mo permitiron: "Xa cho dixemos". Deilles as grazas e prometinlles volver, como efectivamente o fixen noutras moitas ocasións. Ás veces son eles os que saen do museo e veñen visitarme para enredarme coa súa conserva.
O noso trato frecuente permitiulles ós trasnos saber da miña teima por tentar desentrañar os segredos do tríptico. A miña inocencia e a miña perseveranza debeunos entenrecer e, cansos de verme loitar coa morea de eséxetas da obra, un día puxeron nas miñas mans o libro Los duendes del Prado. O seu autor, o sabio lucense Xoán Rof Carballo, dáballe continuidade ó ensaio que publicara orixinariamente no 1957 en Grial baixo o título Os demos do Bosco. Pero xa non eran só os demos do Xardín das Delicias os que reclamaban a súa atención naquel libro do 1990, senón tamén os trasnos de Goya e Rubens que, entre algúns máis, viven azarosamente xuntos no Museo do Prado. Non podía defraudar quen non apelaba a outro criterio de autoridade que non fora o de ser un atento espía dos trasnos da pinacoteca, e non o fixo. Algo distinguía a Rof Carballo doutros glosadores: non presentaba a súa interpretación como a única que desvelaba o misterio do Bosco. Moi lonxe está Rof Carballo da impostura que se atopa naqueles especialistas que cren donos dos arcanos da pintura e da verdade revelada, á que pretenciosamente atribúen validez universal. Rof Carballo permítenos asistir ás súas tentativas persoais para buscar unha raiola de claridade. Nunca lle impón ó lector as súas suxestivas respostas, senón que o invita a que sexa el mesmo quen saia na procura das súas propias.
Por máis que Rof Carballo só pretenda falar da súa fascinación polos demos e trasnos do Bosco, eu sinto, non obstante, que está a retratar o meu propio encanto marabillado. El pon palabras a certas intuicións que non sabía expresar, como, por exemplo, cando di: "El artista fantástico o fantaseador nos devuelve súbitamente nuestra libertad; nos permite atisbar que, por anquilosados que estemos en la costumbre, existe en nosotros una fresca fuente, un manantial que nunca se seca, el de la posibilidad creadora". Tamén está a aclarar os motivos da sedución que exercen sobre min os trasnos cando os debuxa como "esas infinitas cosas que el hombre todavía no ha descubierto". Fronte ós hermeneutas que matan o que hai de radicalmente vivo e fermoso no seu obxecto de estudo, Rof Carballo opta por manter a viveza da experiencia –a alucinación, di el– como única verdade que, ademais, é compatible coa renuncia a unha explicación total: "En la alucinación hay una luz sobre una realidad esquiva que se hurta a la sensación apoltronada, sumisa a lo que los demás ven u opinan. Alucinación es una ventana al mundo mágico, al orbe de los mitos; la rebeldía del alma frente a los mandatos esterotipados del hábito, de la costumbre".
Hoxe non teño reparo nin pudor ningún en admitir a miña ignorancia cando, a unha idade na que esta resultaba vergoñenta sen atenuantes, "descubrín" o Xardín das Delicias. Estou convencida de que de non ser por ela resultaría imposible que escoitara os trasnos falándome nun momento de marabillosa alucinación ante o mundo alucinante do Bosco, porque estaría máis preocupada por facer a lectura correcta ditada polos guías oficiais. Despois daquela experiencia, aprendín algo sobre as destrezas e calidades pictóricas que ocuparon durante séculos os críticos. Só Rof Carballo me ensinou a non sentir desacougo ante o reduto intuitivo resistente a toda explicación que fica por máis tenaces que sexan os nosos esforzos por desentrañalo e que é onde habitan os trasnos. Son precisamente os trasnos, nunha conversa con Rof Carballo contida en Los duendes del Prado, os que nos advirten de que son escorregadizos, que o esforzo de falar deles é tan nobre coma inútil: "De nosotros no se puede hablar. Sólo se puede amarnos, vivir con nuestra vida, más allá de las palabras".
Moitas veces lembro a lección confiada polos trasnos a Rof Carballo. A última foi hai uns días grazas a unha alumna, posuidora dunha intelixencia chea de sensibilidade, aínda que ela non o saiba aínda. Acababa de facer caso a un par de recomendacións bibliográficas da súa profesora e, despois daquelas lecturas, recorreu a ela na procura da resposta correcta sobre os libros e mailos seus autores. Non souben explicarlle que non hai respostas correctas, que só hai que escoitar a voz dos trasnos.
Lecer, Galicia Hoxe, 2 de decembro de 2007.
0 comentarios:
Publicar un comentario